ĐIỀU DARWIN KHÔNG BIẾT VỀ Tìиɧ ɖu͙©Chúng ta không phải ở đây để lo lắng về niềm hy vọng hay sự sợ hãi, mà về sự thật chừng nào lý trí còn cho phép chúng ta khám phá ra.CHARLES DARWINChiếc lá sung có thể che giấu rất nhiều thứ, nhưng không che giấu được sự cương cứng của con người. Mô tả chuẩn mực về nguồn gốc và bản chất hoạt động tính dục con người cho rằng nó giải thích quá trình hình thành của một loại hình hôn nhân một vợ một chồng đáng sợ, dối trá và miễn cưỡng. Theo câu chuyện thường-được-nghe-kể này, cả đàn ông và phụ nữ vốn ưa thích tìиɧ ɖu͙© khác giới chỉ là những con tốt đen trong cuộc chiến ủy nhiệm được điều khiển bởi chương trình nghị sự di truyền đối lập của họ. Người ta bảo rằng, toàn bộ thảm họa này là hệ quả của những thiết kế sinh học cơ bản của nam giới và nữ giới (Chúng tôi sử dụng từ “thiết kế” chỉ đơn thuần theo nghĩa ẩn dụ - không hề có bất cứ ý định ám chỉ “nhà thiết kế” nào hay cố tình nhấn mạnh hành vi hay giải phẫu con người tiến hóa nào). Nam giới cố gắng rải hạt giống vừa nhiều vừa rẻ của mình thật xa rộng (trong khi vẫn tìm cách kiểm soát một hoặc một vài phụ nữ nhằm tăng độ chắc chắn trong việc làm cha của mình). Trong khi đó, phụ nữ bảo vệ nguồn cung cấp hữu hạn những quả trứng đắt đỏ về mặt trao đổi chất của mình khỏi kẻ theo đuổi không đáng giá. Nhưng khi đã nhử được một nhà cung cấp anh chồng, họ nhanh chóng vén váy lên (khi rụng trứng) cho các cơ hội kết đôi bí mật nhanh-chóng-và-bẩn-thỉu với những gã đàn ông cằm bạnh rõ ràng là có ưu thế về mặt di truyền. Hình ảnh này thật chẳng đẹp chút nào.
Nhà sinh học Joan Roughgarden cho biết hình ảnh này rất ít thay đổi so với những gì được Darwin mô tả cách đây 150 năm. “Câu chuyện của Darwin về vai trò tìиɧ ɖu͙© không phải là sự lỗi thời kỳ quặc”, bà viết. “Trình bày lại bằng thuật ngữ sinh học ngày nay, câu chuyện này được xem là sự thật đã được khoa học chứng minh… Quan điểm chọn lọc tìиɧ ɖu͙© của tự nhiên nhấn mạnh xung đột, lừa lọc và nguồn gene bẩn”.*
Cũng chính Nữ thần Tư vấn Amy Alkon* cũng mang mô tả phổ biến, điển hình của câu chuyện có sức lan xa này vào giải thích của mình: “Có rất nhiều nơi thật sự tồi tệ để làm mẹ đơn thân, nhưng có lẽ một trong những nơi tệ nhất chính là 1,8 triệu năm trước trên thảo nguyên. Những bà cố tổ thành công trong việc truyền lại gene cho chúng ta cũng chính là những người rất kén chọn trong việc tìm người cùng chui vào bụi, so bó đũa chọn cột cờ để tìm bố cho con mình. Đàn ông có nhu cầu khác về di truyền - nhằm tránh mang thịt bò rừng về cho những đứa trẻ không phải con mình - và đã tiến hóa đến mức xem mấy em dễ tán là mối nguy quá lớn ngoại trừ những phút vui vẻ trên đống đá.” Hãy để ý xem thế giới hiện đại của chúng ta vừa vặn trong cái gói bé tí này đến mức nào: sự mong manh của việc làm mẹ, tách rời ông bố khỏi đám lêu lổng, đầu tư làm bố và ghen tuông, tiêu chuẩn kép về tìиɧ ɖu͙©. Nhưng như người ta hay nói ở sân bay, hãy lưu tâm đến những gói đồ tí hon mà bạn không tự tay đóng gói.Còn như với một quý bà người Anh, thì tôi đã gần như quên mất rằng bà ấy là một điều gì đó rất thánh thiện và tử tế.
• DARWIN, trong bức thư gửi từ tàu HMS Beagle
Mặc dù chắc chắn không phải là người phát minh ra mô tả chuẩn mực về bản tango vô tận giữa đám đàn ông bất kham và phụ nữ kén chọn, Darwin vẫn ủng hộ cho “tính tự nhiên” và sự thống trị của nó. Ông viết những đoạn đại loại như: “Phụ nữ… cực kỳ ít có ngoại lệ, luôn kém hào hứng hơn nam giới… (Cô ấy) đòi hỏi phải được tán tỉnh; cô ấy bẽn lẽn và dường như nỗ lực một thời gian dài để thoát khỏi người đàn ông.” Mặc dù sự dè dặt nữ tính này là một đặc điểm quan trọng trong hệ thống kết đôi của nhiều loài động vật có vυ', nó không đúng lắm ở loài người hoặc những loài linh trưởng gần gũi nhất với chúng ta.
Darwin thắc mắc không biết loài người sơ khai có đa thê như tinh tinh hay không, ông viết: “Xét về thói quen giao tiếp của đàn ông như hiện nay và những loài hoang dã nhất sống theo kiểu đa thê, quan điểm khả dĩ nhất là đàn ông nguyên thủy sống trong những cộng đồng nhỏ, cùng với số lượng vợ tùy thuộc vào khả năng anh ta có thể chu cấp và chinh phục, anh ta hẳn đã ghen tuông cảnh giác trước tất cả những gã đàn ông khác. Hoặc giả một mình anh ta sống với vài cô vợ, giống như tinh tinh..." (Chúng tôi nhấn mạnh). Nhà tâm lý học tiến hóa Steven Pinker có vẻ cũng đang “đánh giá thói quen giao tiếp của đàn ông ngày nay” (mặc dù không có sự tự nhận thức của Darwin) khi khẳng định thẳng thừng: “Ở mọi xã hội, tìиɧ ɖu͙© ít nhất vẫn có chút ‘nhơ nhớp’. Nó được thực hiện kín đáo, được cân nhắc một cách ám ảnh, bị quy định bởi phong tục và cấm kỵ, là đề tài tán gẫu và trêu chọc, và là nguồn cơn của cơn giận ghen tuông.”* Chúng tôi sẽ chỉ ra rằng dù đúng là tìиɧ ɖu͙© “bị quy định bởi phong tục và điều cấm kỵ”, nhưng có rất nhiều ngoại lệ đối với mỗi nhân tố khác trong tuyên bố quá tự tin này.
Giống như tất cả chúng ta, Darwin kết hợp trải nghiệm cá nhân - hoặc không đưa chút trải nghiệm nào - với những giả định về bản chất của mọi sự sống. Trong Ả đàn bà của tay trung úy Pháp, John Fowles đưa ra cảm nhận về thói đạo đức giả về tìиɧ ɖu͙© rất điển hình cho thế giới của Darwin. Nước Anh thế kỷ XIX, Fowles viết, là “thời kỳ phụ nữ được tôn sùng; nơi bạn có thể mua một cô gái 13 tuổi chỉ với giá vài bảng - vài xu, nếu bạn chỉ muốn có cô ấy trong một hoặc vài giờ… Nơi cơ thể phụ nữ chưa bao giờ bị giấu kín khỏi tầm nhìn đến vậy; và là nơi mỗi nghệ sĩ điêu khắc được đánh giá dựa trên năng lực tạc tượng phụ nữ khỏa thân… Cũng là nơi phổ biến quan niệm rằng phụ nữ không biết đến cực khoái; vậy nhưng mọi gái điếm lại được dạy cách giả vờ lêи đỉиɦ.”
Trên một số khía cạnh, các tập tục tìиɧ ɖu͙© của Vương quốc Anh thời Nữ hoàng Victoria là phỏng theo cơ chế hoạt động của động cơ hơi nước. Việc nghiêm khắc ngăn cấm giải phóng tìиɧ ɖu͙© đã gây ra một áp lực lớn chưa từng có khi chặn lại dòng năng lượng bình thường. Công việc được hoàn thành qua những lần giải phóng nhanh, có kiểm soát thứ năng lượng tích lũy này. Mặc dù có rất nhiều sai lầm, Freud vẫn đúng khi nhận thấy rằng “văn minh” chủ yếu được xây dựng trên thứ năng lượng khiêu da^ʍ bị ngăn chặn, tập trung, tích lũy và chuyển hướng.
“Để cơ thể và đầu óc không bị ô uế”, Walter Houghton giải thích trong Tâm trạng thời Victoria, “chàng trai được dạy xem phụ nữ là đối tượng cực kỳ đáng tôn trọng và thậm chí đáng tôn thờ. Anh chàng phải nghĩ về những phụ nữ tử tế (giống như em gái và mẹ mình, giống như cô dâu tương lai của chàng) là những sinh vật giống thiên thần hơn là con người - hình ảnh được tính toán một cách kỳ diệu không chỉ nhằm tách tình yêu khỏi tìиɧ ɖu͙©, mà còn biến tình yêu thành thờ phụng sự thanh khiết”. Khi không có tâm trạng tôn thờ sự thanh khiết của chị em gái, mẹ, con gái và vợ mình, đàn ông nên trút cơn dâʍ ɖu͙© của mình vào gái điếm còn hơn là đe dọa sự ổn định gia đình và xã hội bằng cách “lừa gạt” “phụ nữ đoan chính”. Arthur Shopenhauer, triết gia thế kỷ XIX, nhận thấy rằng: “chỉ riêng ở London đã có 80.000 gái điếm; và họ là gì nếu như không phải là vật hy sinh trên bàn thờ của hôn nhân một vợ một chồng?”*
Chắc chắn Charles Darwin không miễn nhiễm với căn bệnh sợ tìиɧ ɖu͙© ở thời đại mình. Trên thực tế, người ta có thể lập luận rằng ông cực kỳ nhạy cảm với ảnh hưởng của nó, phần lớn là do ông trưởng thành dưới cái bóng trí tuệ của người ông nổi tiếng - và vô liêm sỉ - Erasmus Darwin*, từng nhạo báng các tập tục tìиɧ ɖu͙© thời đó bằng cách có con với nhiều phụ nữ khác nhau và thậm chí còn đi xa tới mức ca ngợϊ ȶìиᏂ dục bầy đàn trong thơ của mình*. Cái chết của mẹ Charles khi ông mới tám tuổi có thể cũng đã làm tăng cảm nhận của ông về phụ nữ như những thiên thần lững lờ bay trên những ham muốn và khao khát trần tục đáng xấu hổ.
Chuyên gia tâm thần học John Bowlby, một trong những người viết tiểu sử về Darwin được đánh giá cao, quy các triệu chứng suốt đời của ông như lo lắng, trầm cảm, đau đầu mãn tính, chóng mặt, buồn nôn, nôn mửa và khóc như điên dại khớp với tâm trạng lo lắng của trẻ con xa mẹ do ông sớm mất mẹ*. Cách giải thích này càng thêm thuyết phục nhờ một lá thư mà anh chàng Charles trưởng thành viết cho một người bà con vừa mất vợ: “Trong đời tôi chưa bao giờ mất một người thân nào cả”, ông viết, rõ ràng là đang kìm nén ký ức về cái chết của mẹ mình: “Tôi dám nói rằng tôi không thể hình dung nổi nỗi đau buồn của anh lớn đến mức nào.” Một biểu hiện nữa của vết sẹo tâm lý này đã được cháu gái ông kể lại về một lần Charles đã rất khó chịu khi có người thêm chữ ‘M’ vào trước từ ‘OTHER’* trong một trò tương tự như trò xếp chữ. Charles nhìn tấm bảng một lúc lâu trước khi tuyên bố, trước sự bối rối của mọi người, là không hề tồn tại một từ như vậy*.
Có vẻ như trạng thái ác cảm quá mức kiểu Victoria đối với tìиɧ ɖu͙© đã được truyền vào cô con gái lớn tuổi nhất còn sống đến bây giờ của Charles, Henrietta. “Etty”, như người ta vẫn thường gọi, đã biên tập sách của bố, dùng chì màu xanh dương tô những đoạn mà bà cho rằng không phù hợp. Chẳng hạn, trong hồi ký của Charles về người ông phong lưu, bà xóa chỗ nhắc đến “tình yêu phụ nữ cháy bỏng” của Erasmus. Bà cũng xóa những đoạn mang tính “xúc phạm” trong Nguồn gốc con người và tự truyện của Darwin.
Sự hăng hái cứng nhắc của Etty trong việc xóa bỏ bất cứ điều gì liên quan đến tìиɧ ɖu͙© không chỉ giới hạn ở ngôn từ trong văn bản. Bà còn bị ám ảnh với nấm cu chó (Phallus ravenelii) vẫn mọc trong rừng quanh khu đất nhà Darwin. Hiển nhiên, việc loài nấm này giống với dươиɠ ѵậŧ người là không thể chịu đựng nổi đối với bà. Nhiều năm sau, cháu gái của Etty (cháu ngoại của Charles) nhớ lại: “Dì Etty… mang theo một chiếc giỏ, một cây gậy nhọn đầu, khoác một chiếc áo choàng săn đặc biệt và đeo găng”, rồi đi lùng loài nấm này. Đến cuối ngày, dì Etty “đốt [chúng] một cách cực kỳ bí mật trong bếp lò phòng vẽ, cửa khóa chặt - bởi đạo đức của gái chưa chồng”.*Người sẽ ôm lấy ngươi, khi người dùng đến sức mạnh mới lạ của niềm đam mê, một điều gì đó đẹp đẽ hơn hẳn con chó của người và thân thương hơn con ngựa của người đôi chút.
• BÁ TƯỚC, ALFRED, Tennyson
Đừng hiểu sai ý của chúng tôi. Darwin biết rất nhiều và ông xứng đáng với vị trí trong ngôi đền của những nhà tư tưởng vĩ đại. Nếu là một kẻ công kích Darwin đang tìm kiếm sự ủng hộ, bạn sẽ tìm thấy rất ít ở đây. Charles Darwin là một thiên tài và là một quý ông mà chúng tôi vô cùng kính trọng. Nhưng như thường thấy ở các thiên tài nam giới, ông có đôi chút mù mờ khi nói đến phụ nữ.
Khi bàn đến hành vi tìиɧ ɖu͙© ở con người, gần như Darwin không có gì ngoài những phỏng đoán. Trải nghiệm tìиɧ ɖu͙© của bản thân ông có vẻ như chỉ giới hạn ở người vợ vô cùng chừng mực, Emma Wedgewood, đồng thời cũng là em họ đời thứ nhất và là em dâu của ông. Trong chuyến đi vòng quanh thế giới trên tàu Beagle, dường như nhà tự nhiên học trẻ tuổi chưa bao giờ lên bờ tìm kiếm niềm vui tìиɧ ɖu͙© và xá© ŧᏂịŧ như nhiều đàn ông đi biển thời đó. Darwin quá rụt rè đối với loại hình thu thập dữ liệu được Herman Melville* kể lại trong hai cuốn tiểu thuyết bán chạy nhất của ông là Typee và Omoo, hoặc với việc lấy những lạc thú đã dẫn tới cuộc binh biến trên tàu The Bounty ở Nam Thái Bình Dương trước đó vài thập kỷ làm ví dụ.
Darwin cân nhắc hôn nhân về mặt lý thuyết, trước cả khi ông nghĩ tới bất cứ người phụ nữ cụ thể nào trong đầu. Ông phác ra những điều hơn lẽ thiệt ở hai cột trong cuốn sổ của mình: Cưới và Không cưới. Ở bên cột Cưới, ông liệt kê: “Con cái - (nếu làm vui lòng Chúa) - Người đồng hành chung thủy, (và là bạn lúc tuổi già) sẽ quan tâm đến mình - đối tượng để yêu thương và để cùng nô đùa - Dù sao cũng tốt hơn nuôi chó… chuyện gẫu với phụ nữ… nhưng mất thời gian kinh khủng. ”
Ở mặt kia của trang giấy, Darwin nêu ra những lo lắng như: “Tự do đi nơi nào mình thích - lựa chọn các đối tượng giao du (rất ít)... Không bị bắt đi thăm họ hàng và dồn tâm trí vào từng chuyện nhỏ… béo ú và lười nhác - lo lắng và trách nhiệm… Có lẽ vợ mình sẽ (vì vậy mà) không thích London; vậy thì hình phạt là lưu đày và giáng xuống làm một kẻ ngốc lười biếng.”*
Dù hóa ra Darwin lại là một người chồng và người cha đầy thương yêu, nhưng những điều hơn lẽ thiệt này về hôn nhân cho thấy suýt nữa ông đã chọn một con chó làm bạn đồng hành.