Tàu ngầm “Cái Nút Pha Lê” lướt nhanh trên mặt biển. Bá tước Luy đang nói chuyện với những người ngồi xung quanh là giáo sư Xtêpan, đại úy Patơrixơ và cả con chó Vạn Sự Tốt Lành nữa. Ông nói:
- Không có tên vô lại nào lại như cái tên Voócki này! Tôi đã biết rất nhiều loại ác quỷ nhưng chưa thấy tên nào như hắn.
- Vậy thì trường hợp này... - Patơrixơ Benvan tỏ ý không tán thành.
- Trường hợp thế nào hả ông? - Bá tước Luy nhắc lại.
- Ta vẫn còn nhớ những điều ông vừa nói. Ông bắt được một con ác quỷ rồi ông lại thả nó ra! Tôi chưa nói như thế là không hợp đạo lí... Chỉ yêu cầu ông nghĩ đến những tội ác mà rồi đây con ác quỷ có thể lại gây ra. Điều đó tôi cho là khó tránh, rõ ràng là một gánh nặng mà trách nhiệm ông phải gánh!
- Ông có nghĩ như thế không, ông Xtêpan? - Bá tước hỏi.
- Tôi chưa biết mình phải nghĩ thế nào cho đúng. - Xtêpan trả lời. - Vì rằng để giải cứu cho Phơrăngxoa, tôi cũng sẵn sàng chấp nhận những điều nhượng bộ. Nhưng không sao...
- Không sao? Ông muốn nói đến một giải pháp khác ư?
- Tôi thừa nhận. Vì chừng nào con người đó còn sống và được tự do thì bà Vêrôních Đecgơmông cùng con trai của bà còn phải lo âu vì hắn.
- Nhưng theo các ông thì nên giải quyết thế nào? Riêng tôi để giải thoát cho Phơrăngxoa càng nhanh càng tốt, tôi đã hứa sẽ để cho hắn tự do. Hay là các ông muốn tôi chỉ hứa cho hắn được sống rồi sau đó sẽ đưa hắn ra tòa?
- Đúng, ông có thể làm như vậy. - Đại úy Benvan nói.
- Được. Theo cách giải quyết đó, cơ quan luật pháp sẽ tiến hành việc thẩm cứu, sẽ điều tra căn cước của các đương sự và như thế có nghĩa là làm sống lại người chồng của Vêrôních Đecgơmông và người bố của Phơrăngxoa. Các ông có muốn thế không?
- Không, không, - Xtêpan vội vàng phản đối.
- Thực vậy, - Patơrixơ Benvan thừa nhận, vẻ hơi bối rối, - Giải pháp đó chưa phải là tốt nhất. Nhưng điều làm tôi băn khoăn chính là ông, bá tước Luy đã không tìm được giải pháp tốt nhất để có thể thỏa mãn được tất cả chúng ta.
- Muốn thỏa mãn được tất cả mọi người thì chỉ có một giải pháp mà thôi. - Bá tước Luy tuyên bố, - Dứt khoát chỉ có một.
- Giải pháp gì?
- Cái chết.
Mọi người im lặng.
Bá tước Luy lại nói:
- Thưa các bạn, việc chúng ta định đưa nhau ra tòa cũng không phải là đơn giản. Cũng không phải là những cuộc tranh luận của chúng ta chấm dứt mà vai trò phân xử của chúng ta đã hết. Vai trò ấy vẫn tiếp tục và tòa án không phải mở phiên xét xử. Tôi xin hỏi và đề nghị các ông thẳng thắn cho biết ý kiến: Các ông có cho là Voócki đáng tội chết không?
- Có. - Patơrixơ Benvan khẳng định.
Xtêpan cũng hưởng ứng:
- Có chứ, không chút nghi ngờ!
- Các bạn của tôi ạ, - Bá tước Luy nói. - Câu trả lời của các bạn chưa được nghiêm chỉnh cho lắm. Các bạn hãy diễn dạt nó theo đúng thể thức và bằng tất cả thực tâm của mình như các bạn đang đứng trước mặt kẻ tội phạm... Tôi nhắc lại câu hỏi: Voócki xứng đáng với hình phạt nào?
Cả hai người đều giơ tay và nói:
Tội chết!
Bá tước Luy huýt một tiếng còi. Một người Marôc chạy đến.
- Mang cho tôi hai chiếc ống nhòm, anh Hagi! Người nhân viên Marốc mang hai chiếc ống nhòm đến. Bá tước Luy tặng cho Xtêpan và Patơrixơ mỗi người một chiếc.
- Tàu của chúng ta mới đi khỏi đảo được độ một hải lí. Bây giờ các ông hãy dùng ống nhòm nhìn về phía mũi đảo xem chiếc thuyền của chúng đã lên đường chưa?
- Vâng. Chiếc thuyền đã lên đường. - Patơrixơ trả lời sau một lát im lặng.
- Ông có nhìn thấy không, ông Xtêpan?
- Có nhìn thấy... Tuy nhiên...
- Tuy nhiên sao?
- Tôi chỉ nhìn thấy một người trên thuyền.
- Quả thật chỉ có một người. - Patơrixơ tuyên bố. Hai người lại đưa ống nhòm lên quan sát và một người nói, - Chỉ có một tên trốn khỏi đảo... Chắc hẳn đó là tên Voócki... Nhất định hắn đã gϊếŧ tên đồng bọn của hắn... tên Ôttô.
Bá tước Luy cười khẩy:
- Trừ phi Ôttô không gϊếŧ nổi hắn!
- Như vậy là thế nào?
- Thế đấy. Ông còn nhớ câu thơ tiền định viết cho Voócki khi hắn còn ít tuổi không? “Vợ mi sẽ chết trên cây thánh giá và mi sẽ chết bởi bàn tay của bạn mi.”
- Tôi không cho một câu thơ tiền định là tất cả.
- Còn những bằng chứng khác nữa chứ.
- Bằng chứng nào nữa?
- Các bạn thân mến của tôi ạ, đây là một phần nhưng là phần cuối của bài toán mà chúng ta phải cùng nhau làm cho sáng tỏ. Chẳng hạn ông Xtêpan, ông nghĩ gì về giải pháp của tôi đánh tráo Enphơrít Voócki vào chỗ của bà Vêrôních Đecgơmông?
Xtêpan lắc đầu.
- Tôi thú nhận là không hiểu.
- Vậy mà rất đơn giản! Chẳng hạn trong phòng khách của ông có một ông khách khó hiểu nào đó làm ông cứ phải né tránh hay phải mệt óc phán đoán những ý nghĩ trong đầu ông ta thì ông sẽ tự nhủ, phải không? Rằng ông khách này hẳn phải có một vài mưu mô gì đây và tự nhiên ông thấy mình cần đến sự giúp đỡ của một kẻ tay trong. Tôi cũng đã nghĩ như thế và rất may là tôi không phải tìm kiếm ở đâu xa.
- Hả, thế ra ông có kẻ thông đồng ư?
- Vâng, xin thú thật như vậy.
- Ai thế?
- Ôttô.
- Ôttô! Nhưng ông có rời chúng tôi ra lúc nào đâu! Ông tiếp xúc với hắn từ bao giờ?
- Làm sao tôi có thể thành công nếu không có sự tiếp tay của hắn. Sự thật trong việc này tôi có đến hai kẻ thông đồng! Đó là Enphơrít và Ôttô. Cả hai người này đều phản bội Voócki vì động cơ trả thù, vì sợ hắn hoặc vì hám của. Lúc ông Xtêpan dùng kế điệu hổ li sơn để dụ Voócki ra khỏi Bàn Đá Các Tiên là lúc tôi tiếp xúc với Ôttô. Hai bên đã nhanh chóng thỏa thuận. Cuộc dàn xếp chỉ mất vài tờ giấy bạc và một lời hứa để cho Ôttô ra khỏi vụ này một cách nguyên vẹn. Hơn nữa tôi còn tiết lộ cho hắn biết số tiền năm mươi ngàn frăng Voócki lột của các bà xơ Ácchinha.
- Làm sao ông biết được sự việc đó? - Xtêpan hỏi.
- Do người thông đồng số một của tôi là Enphơrít cung cấp. Tôi đã hỏi nhỏ mụ ta trong lúc ông đứng canh chừng tên Voócki đang tiến lại. Mụ ta còn cho tôi biết bằng mấy câu nói rất nhanh một vài chuyện dĩ vãng của Voócki.
- Chung quy ông chỉ gặp Ôttô có một lần?
- Hai giờ sau khi Enphơrít chết và sau vụ đốt pháo hoa ở chỗ gốc cây sên rỗng, tôi lại gặp hắn lần thứ hai dưới gầm Bàn Đá Các Tiên. Lúc đó Voócki ngủ say vì uống nhiều rượu. Ôttô đứng gác cho hắn ngủ. Ông hiểu rằng tôi phải nắm cơ hội để có thêm tư liệu bổ sung những hiểu biết của tôi về Voócki. Tôi được biết thêm rằng, đã từ hai năm nay dưới hầm tối Ôttô phải thường xuyên đeo đẳng một ông chủ mà hắn không ưa. Chính hắn đã thay đạn ở súng của Voócki và của Cônrát, nói cho đúng hơn là hắn lấy đầu đạn đi chỉ để lại phần vỏ và thuốc súng. Rồi cũng chính hắn đã trao cho tôi chiếc đồng hồ và quyển sổ tay của Voócki, cả chiếc khung nhỏ cùng với tâm ảnh mẹ Voócki mà hắn lấy cắp được từ mấy tháng trước. Tất cả những tài liệu đó đều được đưa ra phục vụ cho cái trò phù thủy của tôi ngày hôm sau để đối phó với Voócki lúc nó chạm trán với tôi trong hầm mộ. Đó, Ôttô đã cộng tác với tôi như thế.
- Hay quá. - Patơrixơ thốt lên. - Nhưng sao ông không đặt vấn đề cho Ôttô gϊếŧ Voócki đi.
- Chắc chắn tôi không làm thế.
- Vậy thì ông làm sao chứng minh được.
- Các ông có cho rằng đến phút cuối cùng Voócki vẫn không đoán ra sự liên hệ ngầm giữa Ôttô với chúng ta và đó là một nguyên nhân hiển nhiên đưa hắn đến thất bại? Và các ông có cho rằng ngài Ôttô không đủ thông minh để dự kiến trước những tình huống sẽ xảy đến với mình? Về những vấn đề trên đây xin các ông cứ tin rằng nó sẽ diễn ra như thế này, không một chút nghi ngờ: Ôttô biết một khi được cởi trói, Voócki sẽ thủ tiêu anh ta để trả thù và chủ yếu là để lấy lại sồ tiền năm mươi ngàn frăng của các bà xơ Ácchinha mà anh ta đã nẫng tay trên của hắn. Vì thế Ôttô đã nhanh chân đi trước. Voócki đang bị trói chặt, im lìm, bất lực, dễ dàng làm mồi cho Ôttô. Đập chết ư? Ôttô vốn nhút nhát không dám đập. Chỉ còn một cách đơn giản là bỏ mặc Voócki trên thân cây. Một hình thức trừng phạt thật hoàn hảo! Bây giờ thì chắc các ông vừa lòng rồi chứ? Sự cần thiết bảo vệ công lí của các ông chắc đã được đáp ứng? Phải không các ông bạn của tôi?
Patơrixơ Benvan và Xtêpan không đáp. Hai người rất kinh ngạc về những nhận định ghê gớm của bá tước Luy.
- Bây giờ. - Bá tước Luy nói, - Tôi sẽ có lí nếu không bắt buộc các bạn phải làm một bản tuyên án đúng thể thức, rồi chúng ta cùng ra gốc cây sên đọc trước mặt người đàn ông còn sống! Tôi đã hình dung cái phút ấy và nhìn thấy hai ông quan tòa của tôi xẹp đi một tí như quả bóng non hơi! Cả vị quan tòa thứ ba này nữa, phải không. Vạn Sự Tốt Lành? Mày vốn nhạy cảm và mau nước mắt lắm. Và cả tôi nữa có lẽ cũng thế thôi các bạn ạ! Chúng ta không phải là những người chỉ biết kết tội và trừng phạt người khác! Nhưng không sao, các bạn thử nghĩ xem Voócki là người như thế nào với ba mươi tội ác và những âm mưu xảo trá của hắn. Các bạn nên ngợi khen tôi đã biết chọn cái số phận mù quáng làm vị quan tòa nắm thẩm quyền tối hậu và chọn tên Ôttô bỉ ổi làm tên đao phủ có tinh thần trách nhiệm! Thế là ý chí của các vị thần linh đã được thực hiện!
Ven bờ đảo Xarếch mỏng dần ở phía chân trời. Nó chìm vào trong sương mù và tan biến cùng với mặt nước trời mây.
Ba người cùng im lặng. Ai nấy đều nghĩ đến hòn đảo chết bị tàn phá bởi một con người điên khùng, hòn đảo mà rồi đây một vài người khách du lịch chỉ còn nhìn thấy những dấu vết mơ hồ khó hiểu của tấn thảm kịch, những lối vào của các hầm ngầm, nhừng xà lim ngầm dưới đất với những “buồng chết” của nó, phòng để Tảng Đá Kì Diệu, những hầm mộ, xác của tên Cônrát, của Enphơrít, những bộ xương của các bà xơ Ácchinha, ở mãi đầu hòn đảo gần Bàn Đá Các Tiên nơi ghi những câu thơ tiền định về ba mươi chiếc quan tài và bốn cây thánh giá, cái xác to lớn của Voócki cô đơn ai oán bị quạ rỉa và các loài chim ăn đêm mổ xơ xác.
***
Một ngôi biệt thự gần Áccachông thuộc làng Mulô rất đẹp, có những rừng thông chạy thoai thoải xuống tận bờ vịnh.
Vêrôních ngồi nghỉ trong vườn. Tám ngày nghỉ ngơi vui thú đã trả lại cho nàng cái tươi mát trên khuôn mặt xinh đẹp và giúp nàng quên dần những kỉ niệm đau buồn. Nàng tươi cười nhìn con trai đứng xa hơn một chút, đang tíu tít hỏi và nghe bá tước Luy Pêrêna trả lời. Nàng lại nhìn Xtêpan. Hai khóe mắt gặp nhau dịu dàng âu yếm. Họ cùng chung một tình cảm trìu mến đối với đứa trẻ. Cả hai người đều cảm thấy giữa họ một sợi dây gắn bó chặt chẽ. Sợi dây đó là nguồn tiếp thêm sức mạnh cho những ý nghĩ thầm kín, những tình cảm hỗn độn mơ hồ trong trái tim họ. Xtêpan không một lần nào nhắc đến những lời thú nhận của anh với Vêrôních, khi chỉ có hai người với nhau trong xà lim dưới cánh đồng hoang màu đen. Nhưng nàng không quên những lời anh nói. Lòng biết ơn sâu sắc của nàng dành cho người đã dạy dỗ con trai mình hòa cùng với mối xúc cảm đặc biệt và một tâm trạng bối rối mà lúc này đang tận hưởng vẻ đẹp say mê của nó mà nàng không biết.
Tối hôm ấy tàu ngầm “Nút Pha Lê” đưa mọi người đến biệt thự Mulô. Bá tước Luy vội vã đáp tàu hỏa đi Pari. Hôm nay ông bất ngờ trở lại lúc mọi người vừa ăn sáng, có đại úy Patơrixơ Benvan cùng đi.
Đã một tiếng đồng hồ mọi người ngồi với nhau trong vườn, mỗi người trên một chiếc ghế xích đu. Thằng bé mặt lúc nào cũng hồng hào sôi nổi. Nó đang tíu tít đặt ra những câu hỏi cho người cứu tinh của nó giải đáp.
- Thế bác làm thế nào?... Tại sao bác lại biết?... Việc đó ai bày vẽ cho bác?...
- Kìa, con yêu quý của mẹ, - Vêrôních dịu dàng nói với con trai, - Sao con cứ làm phiền bác bá tước thế?...
- Không. - Bá tước Luy chống chế cho đứa bé. Ông đứng dậy bước đến gần nàng nói để Phơrăngxoa khỏi nghe thấy. - Không, cháu Phơrăngxoa không làm phiền tôi đâu bà ạ. Chính tôi phải giải đáp những thắc mắc của cháu. Nhưng cũng phải thú thực là nó có làm tôi bận bịu thêm đôi chút. Về phần mình, tôi chỉ sợ giải thích cho cháu không được thấu đáo. Thế cháu đã biết gì về tấm thảm kịch này?
- Cháu biết những gì tôi đã nói với nó, dĩ nhiên trừ tên của Voócki.
- Về vai trò của Voócki, cháu có biêt không?
- Có, song có cắt xén bớt. Đại loại cháu được giải thích: Voócki là một tên vượt ngục đã nắm được những chuyện hoang đường của đảo Xarếch. Hắn muốn chiếm đoạt Tảng Đá Kì Diệu nên đã thực hiện những việc ghi trong các câu thơ tiên đoán. Tôi đã giấu không cho cháu biết một vài câu trong số những câu thơ tiên đoán đó.
- Thế còn vai trò của Enphơrít? Thái độ căm thù của mụ? Những lời đe dọa của mụ đôi với bà?
- Cháu hiểu đó chỉ là “Những lời lẽ điên rồ mà chính mẹ cháu cũng không hiểu nổi” - Tôi đã nói với cháu như thế.
Bá tước cười vui vẻ.
- Cách giải thích hơi sơ lược. - Ông nói, - Tôi nghĩ Phơrăngxoa đã hiểu khá rõ về một vài giai đoạn của tấn thảm kịch mà bà cho rằng cần được giữ kín đối với nó. Cái chính là không nên để cháu biết Voócki là bố mình, có phải thế không thưa bà?
- Cháu sẽ không biết, mãi mãi không biết.
- Thế đây, chính đó là điều tôi muốn nói với bà. À cháu sẽ mang tên gì nhỉ?
- Ông muốn nói rằng...
- Vâng. Rồi cháu sẽ phải tự hỏi: Mình là ai chứ? Bởi chính bà và tôi, chúng ta đều biết cái gọi là tính thực tế hợp pháp. Phơrăngxoa cùng với ông ngoại đã chết trong một vụ đắm thuyền từ mười bốn năm nay. Voócki cũng bị bạn bắn chết cách đây một năm. Việc những người đó không còn nữa là một thực tế hợp pháp và thế là...
Vêrôních cười gật đầu.
- Và thế là thưa ông, tôi không biết mình phải làm gì. Tình thế của tôi lúc này quả thực khó gỡ. Nhưng mọi việc rồi cũng sẽ ổn cả.
- Làm sao mà ổn?
- Bởi vì có ông ở đây.
Đến lượt bá tước cười.
- Tôi không được hưởng chút quyền lợi lộc nào về những hoạt động hữu ích của mình và những biện pháp khôn khéo mình đã áp dụng có kết quả. Nếu mọi việc đều sẽ ổn cả thì tội gì phải gắng sức cho thêm mệt!
- Tôi đã nói với ông điều gì không đúng chăng?
- Vâng, bá tước đáp nghiêm trang. Tuy nhiên một người đàn bà đã chịu nhiều đau khổ sẽ không phải gánh thêm chút phiền muộn nào nữa và từ nay trở đi sẽ không có cái gì gây tác hại cho người đó nữa. Tôi xin thề với bà như vậy, còn đây là điều tôi muốn nói với bà. Trước kia bà đã lấy chồng trái với ý muốn của ông thân sinh bà. Chồng bà là một trong những người anh họ xa. Người đó đã chết và để lại một đứa con trai tên là Phơrăngxoa. Đứa con trai đó bị ông ngoại bắt có mang đến Xarếch để trả đũa Voócki. Bố bà đã chết, cái tên Đecgơmông của ông cũng chết theo và chẳng còn gì gợi lại những sự kiện của cuộc hôn nhân giữa bà với Voócki nữa.
- Nhưng vẫn còn cái tên của tôi? Theo luật pháp nó vẫn nằm trong sổ sách của cơ quan chính quyền và tôi vẫn phải mang cái tên Vêrôních Đecgơmông.
- Tên thời con gái của bà sẽ được thay bằng tên một người vợ.
- Thay bằng tên của Voócki ư?
- Không, vì rằng bà không lấy ngài Voócki. Bà chỉ lấy người anh họ tên là...
- Giăng Maru. Đây, bản sao giấy chứng nhận hợp pháp cuộc hôn nhân giữa bà với Giăng Maru đăng kí tại cơ quan chính quyền.
Vêrôních kinh ngạc nhìn bá tước Luy.
- Nhưng tại sao... tại sao cái tên dó...
- Tại sao ư? Muốn con trai bà không mang tên Đecgơmông, cái tên gợi lên những sự kiện đau buồn, cũng không mang tên Voócki, cái tên nhắc nhở hình ảnh một con người hiểm độc, nên... Đây, bản sao giấy khai sinh của cháu Phơrăngxoa Maru đây!
Nàng nhắc lại cái tên vừa rồi, má ửng đỏ.
- Phơrăngxoa Maru! Sao mà ông tìm được cái tên chính xác đến thế!
- Vì tôi thấy nó hợp với Phơrăngxoa. Đó là tên ông Xtêpan, người mà Phơrăngxoa sẽ mãi mãi sống bên cạnh. Người ta có thể nói Xtêpan là người bà con của chồng bà và sự thân thiết giữa hai người cũng sẽ được giải thích theo cách đó. Kế hoạch của tôi là như vậy. Nó sẽ chẳng có kẽ hở nào hết. Khi người ta đứng trước một tình thế nan giải và đau lòng như tình thế của bà chẳng hạn thì người ta cần phải nghĩ ra những giải pháp đặc biệt, phải áp dụng những thủ đoạn rất triệt để... Cũng xin thú nhận là không được hợp pháp cho lắm. Đó là những gì tôi đã làm một cách hết sức yên tâm, không hề đắn đo, bởi vì tôi có cái may mắn là biết cách sắp đặt hợp lí các sự việc mà không ai có thể ngờ tới... Bà có đồng ý với ý kiến của tôi không?