Những Ngày Cuối Tháng 4

Tôi đặt bút viết và hồi tưởng lại sự kiện đã xảy ra cách đây một tháng, nó như mới ngày hôm qua. Gần gũi. Đó là câu chuyện dài về cuộc đời của một con người với tất cả lòng trắc ẩn bị tiêu diệt, và tôi có thể viết gì về câu chuyện do chính mình trải qua? Lóe lên đầu tôi là hai thứ: tri thức và đạo đức.

Với tri thức, từ thuở bình minh của văn minh nhân loại, người Hi Lạp cổ đã khôn khéo kế thừa những thành quả văn minh mới bắt đầu từ nền văn minh Cận Đông, Ai Cập và tỏa sáng rực rỡ suốt vài trăm năm trước khi lịm dần theo vó ngựa của Alexander đại đế và tắt ngấm trước buổi bình minh Ki-tô giáo. Và nếu ta có thể tin tưởng sự hào phóng của trí tưởng tượng đôi khi hơi lố của Plato trong quyển Cộng Hòa, thì tri thức là một thứ ý niệm có được, và quan điểm về tri thức cứ thay đổi theo thời gian, với Descartes là lí trí, với Hume là kinh nghiệm, với Kant là cơ cấu nội tại khuôn đúc nên, với James là hành động và Jaggar là cảm xúc. Nếu chúng ta có dịp nhìn ngắm nữ triết gia hiếm hoi trong thời đại này, thì Jaggar có nụ cười tỏa sáng, thân thiện và đáng yêu.

Đàn bà vốn nhiều giàu tình cảm hơn đàn ông, vì họ phải luôn làm công việc rèn luyện nó suốt lịch sử loài người. Họ phải âu yếm đứa trẻ, nuôi nó lớn bằng tất cả tình yêu vĩ đại của người đàn bà trở thành mẹ, họ quán xuyến việc nhà với tình thương nhiều hơn là trách nhiệm, họ hi sinh tương lai và đôi khi là bản thân để mọi thứ trong gia đình có thể vận hành một cách điều hòa. Đàn bà là tượng trưng cho cảm xúc giàu có. Trái ngược với đàn ông là tập tính săn mồi, lí trí được đề cao nhằm phán đoán, tấn công, bỏ chạy, tự vệ trước thiên nhiên. Trong nền văn hóa đậm tính đàn ông của nhân loại, dễ hiểu lí trí được coi trong, nhưng đã qua rồi thời đại đó, nữ quyền là yếu tố của thời đại này, và Jaggar nhắc chúng ta: không chỉ có lí trí mới sản sinh ra tri thức, mà cảm xúc cũng sinh được tri thức. Nếu ta thấy hứng thú với tiểu luận Tình yêu và tri thức của Jaggar, thì ta đã bắt đầu nhận ra, ôi, cảm xúc con người thật đáng trân trọng.

Và câu chuyện mà tôi sắp kể cho bạn, là câu chuyện khiến tôi rung động nhiều nhất về con người, nó cho tôi những nhận thức mới về hành vi của cái ác.

Với đạo đức, nó có thể là bản tính con người như Khổng Tử và Plato, nó có thể là tôn giáo với Augustine, hay là trách nhiệm không thể chối từ của Kant, hoặc đi tìm lợi ích tốt nhất cho tập thể của Mill, hoặc thẳng thừng lật đổ giá trị với Nietzsche và vượt lên chính mình với Sartre. Nhưng, tất cả đó đều là đạo đức của đàn ông, đã đến lúc lắng nghe quan điểm đạo đức của đàn bà. Hãy nghe tiếp Baier, một nữ triết gia của thời đại chúng ta nhận thức về đạo đức, với Baier, đạo đức là một thứ niềm tin, và thật đúng cho câu chuyện mà tôi sắp kể, nó cho thấy, sự tin tưởng sẽ sinh ra đạo đức, và ta cần xem xét, phải tin tưởng ai, khi nào, với cái gì và vì lí do gì.

Và với tôi, do sự trải nghiệm chính tôi với câu chuyện được kể, tôi nhận ra, những mảng tối tăm trong đạo đức, như cách mà Gilligan nhấn mạnh: ganh đua, tự khẳng định mình là thứ đạo đức mà nam giới nhấn mạnh; quan hệ chăm sóc và cá nhân, được nữ giới nhấn mạnh. Từ đó, chúng ta sẽ phải đặt lại vấn đề nuôi dưỡng và giáo dục con người.

Lúc này đây, trên bàn tôi là tập hồ sơ về vụ án. Tôi thổn thức từng đêm khi nhớ về nó và buộc phải viết nó ra với thân phận mình là một chứng nhân. Và tôi phải kể cho bạn đọc thế nào để bạn dõi theo cùng tôi? Khi trí nhớ của tôi bắt đầu bị hao mòn vì tuổi tác, nó phản bội lại tôi, nên cho phép tôi thoát khỏi thực tại này mà phiêu lưu vào trí tưởng tượng, nơi mà ước mơ có thể thành hiện thực và tội ác là câu chuyện đùa. Chúng ta hãy giả sử, mọi thứ trong thực tại hằng ngày là giả dối, tôi không có thực và bạn không có thực. Việt Nam không có thực và nước Mỹ cũng không tồn tại, chúng ta ở một nơi khác với địa cầu và kể một câu chuyện về địa cầu.

Hãy tưởng tượng, trong trí óc bạn, một màn đêm, đúng rồi, và những đốm sáng nổi lên, bên kia là sông ngân hà, đó là những sao lùn, kia là thiên hà lớn. Đi xa hơn nữa đi, vũ trụ tuy kỳ diệu nhưng trí tưởng tượng cũng diệu kỳ không kém. Và bạn thấy hệ mặt trời chưa? Hãy đến hành tinh thứ tư tính từ mặt trời, màu xanh quen thuộc và bạn lao vào nó như cách mà điện ảnh bắt đầu một bộ phim. Khác với Hollywood, lần này bạn không lao xuống nước Mỹ, hay bất kỳ nơi nào quanh quanh nước Mỹ. Bạn lao vào một mảnh đất nhỏ nằm phía Đông Nam Châu Á. Việt Nam. Này, đừng nhầm với Việt Nam mà bạn đang sống, lầm to. Đây là Việt Nam trong trí tưởng tượng của bạn.

Đất nước này đang có nhiều bóng tối hơn ban ngày, cứ tưởng tượng vậy đi, vì đây là Việt Nam trong phép tưởng tượng của bạn. Và bạn gặp bạn tôi, anh tên Phi, làm nghề rất đặc biệt, tư vấn cho chính phủ và giải quyết những vấn đề mà chính phủ chưa muốn công bố cho người dân. Mọi chính phủ đều có một bí mật, bạn biết là như vậy mà. Nhìn thẳng vào anh, với vóc người cao ráo, anh đẹp trai với độ tuổi hai mươi tám, mái tóc dầy chải ngược ra phía sau, làn da rám nắng với chiếc mũi cao, mắt sâu, trông anh nhiều nét Ấn Độ hơn Việt Nam. Điều đó có làm sao, biết đâu anh mang trong người dòng máu của dòng tộc Arya thì sao? Ai biết được.

Anh tốt nghiệp đại học Harvard với bằng loại ưu, đừng hỏi tôi ngành gì vì tôi cũng mù tịt. Nhưng tôi biết anh từng học hai năm thần học tại Đức và kiến thức về triết học lẫn tôn giáo rất sâu sắc. Giống nhiều trí thức phương Tây, anh như một pho từ điển sống về nhiều vấn đề. Có lẽ vì vậy, mà anh được chính phủ trọng dụng cho những vấn đề mà tốt nhất cơ quan cảnh lực không nên nhún tay vào và báo chí tốt nhất không nên biết. Đơn giản, như nói ở trên, chính phủ nào cũng có một bí mật. Và dân chúng lúc nào cũng nên biết những phần nên biết, như vậy có vẻ tốt cho họ hơn. Và, nhắc lại, đây mà một Việt Nam trong trí tưởng tượng của bạn.

Và tôi quen anh từ lúc nào? Thật khó cho tôi, tôi đành lục lại trí nhớ xem anh được cất ở hộc tủ nào, mở nó ra, à, nó đây.

Đó là những ngày đầu tiên của tháng giêng năm 2009, khi không khí lạnh vẫn còn làm mát đường đêm Saigon. Tôi hành nghề gia sư, một nghề đủ lương thiện để có miếng ăn vừa đủ và nuôi mộng làm những điều khác. Tôi ở chung với một bạn cùng phòng và thật ra anh là chủ nhà cho tôi ở ké, anh vừa là học trò tôi vừa là người chủ hộ dễ tính. Có lẽ vì tôi từng giúp anh đậu Đại học, khi anh chân ướt chân ráo từ Nha Trang vào Saigon, nên anh quý tôi, một thứ tình bạn cao thượng, cao thượng đến mức, anh lấy tiền nhà của tôi bằng một con số rất tượng trưng để tôi không mặc cảm ăn nhờ ở đậu. Nếu không có anh, với kinh tế eo hẹp của kẻ đi làm gia sư như tôi khó lòng mà ở khu chung cư Him Lam nằm gần góc đường Dương Bá Trạc với con lộ Nguyễn Văn Linh.

Nhưng rồi tôi dừng bút và nghĩ, không cần thiết giới thiệu về anh bạn của mình. Hãy để hành động của anh nói lên tiếng nói của anh, hãy để đến bạn đọc bằng con đường trung thực nhất có thể, là đi thẳng. Không cần thiết phải kể hay nói quá nhiều, thế nên sẽ có những con người xuất hiện bất chợt, vừa lạ vừa quen. Không cần thiết phải giải thích về họ. Cũng như cuộc sống này, có quá nhiều người xuất hiện quanh ta, ta nào cần biết đến sự tồn tại của họ. Nên tôi sẽ chấm dứt cái chương lảm nhảm về những người sẽ xuất hiện trong câu chuyện này, nó không cần thiết. Tự nó sẽ nói về chính nó.